Elk levend wezen - en dus ook onze kat - bestaat uit een verzameling cellen, die samen het lichaam vormen. Men kan zich deze cellen voorstellen als de bouwstenen van een huis: elke steen stelt dan een cel voor.

Beeld u nu eens in dat deze bouwstenen binnenin hol zijn en de bouwer van het huis in het binnenste van elke steen het bouwplan van het hele huis heeft gestopt. Dit is ook zo bij cellen: in elke cel zit de volledige informatie over het bouwplan van het lichaam. Die informatie zit niet allemaal door elkaar: net als bij een huis het ene deel van het plan over de badkamer gaat en het andere over de woonkamer, zit ook deze informatie geordend in verschillende hoofdstukken die het geheel van informatie wat ordenen en overzichtelijk maken.

Het hele bouwplan noemen we bij levende wezens het DNA (dit is ook de stof waaruit het is opgebouwd), de hoofdstukken waarin het is onderverdeeld de chromosomen. Katten hebben zo 19 verschillende hoofdstukken of chromosomen. Die hoofdstukken of chromosomen zijn weer onderverdeeld in stukjes die telkens een andere eigenschap behandelen, bijvoorbeeld een stukje over de kleur van de ramen en een ander stukje over de lengte van de gordijnen. Die stukjes die telkens een bepaalde eigenschap beschrijven, noemen we bij levende wezens de genen. Bij katten wordt dan bijvoorbeeld in een stukje (=gen) de kleur van de vacht behandeld en in een ander stukje de lengte van de pels.

Afhankelijk van waar de cel zich in het lichaam van de kat bevindt, zal ze telkens een ander stukje van het bouwplan lezen, net als een architect enkel de informatie over de badkamer leest als hij daaraan bezig is. Zo worden enkel die genen gelezen, die nodig zijn om op die plaats een bepaalde functie te kunnen vervullen. Een cel die in het hart zit, heeft bijvoorbeeld geen boodschap aan hoe lang de haren moeten zijn: zij heeft enkel informatie nodig over hoe ze het hart optimaal kan laten werken. Alle informatie zit dus wel in elke cel, maar wordt daarom nog niet gebruikt.

Hoe twee partners samen bouwen

Tot hiertoe gingen we ervan uit dat het huis een maker had, die dus het bouwplan dat hij had bedacht in elke baksteen stopte. Nu weten we natuurlijk allemaal dat om een kitten te krijgen, we twee katten nodig hebben: de moeder en de vader.

Die willen natuurlijk allebei wat te zeggen hebben bij de bouw van hun kitten. Zo maakt de moederpoes een eicelletje aan en stopt daarin haar bouwplan. De kater maakt zaadcellen aan en stopt op zijn beurt daarin zijn bouwplan. Wanneer de zaadcel en eicel dan versmelten en zo een beginnend nieuw leven vormen (een embryo), dan zitten er dus TWEE bouwplannen in dit embryo! Is dit nu een probleem? Nee hoor, in elke kat zit in feite twee keer de informatie voor een bepaalde eigenschap, ze hebben dus allemaal twee kopieen van hun bouwplan in elke cel. Enkel de zaad- en eicellen zijn hier een uitzondering op: zij bevatten slechts een van de twee kopieen van het bouwplan, zodat ze bij hun versmelting een nieuw leventje vormen dat terug twee kopieen heeft.

Doordat in elke cel dus twee kopieen van het bouwplan zitten, zitten er ook twee stukjes die over eenzelfde eigenschap gaan, bijvoorbeeld twee stukjes die de kleur van de vacht behandelen en twee stukjes die de lengte van de pels behandelen. Die stukjes behandelen dus wel dezelfde eigenschap (bijvoorbeeld het gen voor haarlengte), maar ze kunnen wel verschillen in hoe die eigenschap er dan gaat uitzien. Denk u maar eens in dat u de kleur van de gordijnen mag kiezen en dat uw partner dat ook mag doen: u hebt het dan wel over dezelfde eigenschap (de kleur van de gordijnen, wat in dit geval het gen is), maar u zal waarschijnlijk wel een andere kleur kiezen. Die verschillende kleuren zijn mogelijke verschijningsvormen van dat gen. We noemen de verschillende verschijningsvormen van een gen de allelen van dat gen. Pas op, er kunnen meer dan twee mogelijke allelen zijn (hier kleuren voor gordijnen), maar door de twee kopieen, kunnen er slechts twee daarvan in de cel aanwezig zijn (hier de keuze van de twee partners). Bij katten zal het gen voor haarlengte bijvoorbeeld twee allelen hebben, namelijk kort of lang haar (met andere factoren die beinvloeden hoe lang lang dan wel is).

Zolang de kat twee keer hetzelfde allel heeft in de twee kopieen van haar bouwplan, is er dus niets aan de hand. Bij wijze van spreken hebben u en uw partner hier dezelfde kleur van gordijnen gekozen. We noemen de kat nu homozygoot voor dat gen, wat zoveel wil zeggen als dat ze twee dezelfde mogelijkheden of allelen bezit voor die eigenschap. Heeft ze twee keer lang haar, dan heeft ze lang haar, heeft ze twee keer kort haar, dan heeft ze kort haar.

Maar wat als ze nu twee verschillende allelen heeft, namelijk een voor kort haar en een voor lang haar (of u en uw partner hebben een verschillende kleur gordijnen gekozen)? De kat is nu heterozygoot voor die eigenschap, ze heeft namelijk twee verschillende mogelijkheden of allelen voor die eigenschap. Hoe zal ze er dan gaan uitzien (of wie van de twee partners krijgt de door hem gekozen gordijnen)?

Wel, dan zijn er in feite drie mogelijkheden:

1)een van de twee allelen is sterker dan het andere en drukt dus zijn verschijningsvorm, zijn wil door: we noemen het sterkste allel dan het dominante allel en hetgene dat onderdrukt wordt het recessieve allel. Bij de haarlengte kunnen we dan zeggen dat kort haar dominant is over lang haar en dat de kat in kwestie dan kort haar zal hebben. We stellen het dominante allel steeds voor met een hoofdletter (in dit geval een L) en het recessieve met een kleine letter (l). Een poes die homozygoot is voor kort haar heeft dan het genotype LL (twee kopieen!), een poes die homozygoot is voor lang haar het genotype ll. Een heterozygote poes heeft het genotype Ll en het fenotype kort haar. Het genotype duidt dus op de genetische samenstelling van de poes, het fenotype duidt op het uiterlijk van de poes. Aangezien L (kort haar) hier dominant is, zal de poes dus kort haar hebben, hoewel ze genetisch gezien het allel voor lang haar draagt. Slechts als er geen dominant allel aanwezig is en de poes dus homozygoot is voor het recessieve allel (hier ll), kan de verschijningsvorm van het recessieve allel tot uiting komen en zal de poes het ook in haar uiterlijk tonen: ze heeft dan lang haar.

2)De twee allelen kunnen partieel dominant zijn. Dit wil zeggen dat het dominante allel niet sterk genoeg is om het recessieve volledig te onderdrukken. Op die manier komen beide verschijningsvormen in feite gemengd voor. De heterozygote poes (Ll) zou in dit geval halflang haar hebben, dus een fenotype (uiterlijk) dat tussen de twee verschijningsvormen van de allelen in ligt.

3)De twee allelen kunnen codominant zijn. Dit betekent dat geen van de twee sterker is dan de andere, maar dat ze even sterk zijn. We stellen dan ook de twee allelen voor met een hoofdletter (bijvoorbeeld: kort haar= K, lang haar=L). Een poes die heterozygoot is (KL) zal nu geen halflang haar krijgen, maar zal stukken met lang haar en stukken met kort haar krijgen. We krijgen nu immers geen mengvorm, maar beide verschijningsvormen komen volledig tot uiting in het uiterlijk van de kat.

In de praktijk zal bij haarlengte het eerste geval gelden.

Hoeveel van die hoofdstukken met informatie (chromosomen) telt het bouwplan van een kat nu eigenlijk? In totaal zijn dat er 38, namelijk twee kopieen van de 19 verschillende chromosomen (hoofdstukken). In feite is er dus voor ieder chromosoom een gelijkaardig kopietje terug te vinden (bijvoorbeeld twee A-chromosomen, twee B-chromosomen…) dat dezelfde genen bevat, maar dus wel een andere verschijningsvorm van dat gen kan hebben (bijvoorbeeld op het ene chromosoom lang haar en op het andere kort haar). Dit klopt inderdaad voor 18 van de 19 chromosomen, die we autosomen noemen en waarvoor bovenstaande uitleg opgaat.

Voor het 19e chromosoom, bestaat echter niet altijd een gelijkaardig tweelingbroertje. Dit is namelijk het geslachtschromosoom, dat het geslacht van het dier bepaalt. Bij vrouwelijke dieren is er inderdaad een gelijkaardig kopietje, want zij hebben twee X-chromosomen. Bij mannelijke dieren echter, bestaat het koppel chromosomen uit een X en een Y: het zijn dus geen gelijkaardige kopieen! Dit heeft tot gevolg dat in een mannelijk dier niet alle genen die op het X-chromosoom zitten een kopie hebben op het Y-chromosoom. Wanneer er voor een bepaalde eigenschap dus maar een kopie van het gen aanwezig is, dan zal de verschijningsvorm daarvan zowieso tot uiting komen in het uiterlijk van de kat: er is namelijk geen ander allel dat eventueel dominant zou kunnen zijn!