Ontrouw hoeft geen ramp
te zijn
Vraaggesprek met twee Leuvense psycho-therapeuten n.a.v. het verschijnen van hun publicatie:
Ondanks de liefde -
Hoe overleef je een liefdesaffaire?
In de sprookjes leven de prins en prinses na hun eerste
kus nog lang en gelukkig. Maar dan begint het pas. We worden weleens
verliefd op een ander, en soms gaan mannen en vrouwen achter de
rug van hun vaste partner van wat ,,extra geluk'' met een derde
snoepen. Kun je zoiets als stel te boven komen? De relatietherapeuten
Maureen Luyens en Alfons Vansteenwegen menen van wel.
Het echtpaar Vansteenwegen-Luyens is meer dan dertig jaar getrouwd
en ze zijn allebei verbonden aan het Communicatiecentrum
van het Leuvense Universitair Ziekenhuis. Zij schreef als seksuologe
het succesrijke boek Liever vrijen, hij heeft een resem
bestsellers op zijn naam, waarvan Liefde is een werkwoord
met 85.000 exemplaren alle records in het genre klopt. En dan nu
een boek over ontrouw.
Het beroemde rapport van Alfred Kinsey uit het midden van de vorige
eeuw schatte het aantal ,,vreemdgangers'' op de helft van alle mannen
in een relatie en een kwart van de vrouwen. ,,Maar dat is een grove
overschatting'', zegt Vansteenwegen. ,,Betrouwbaarder onderzoek
dat mensen ondervroeg over hun ontrouw-zijn in het afgelopen jaar,
kwam op vijf procent uit. Op langere termijn zou een kwart van de
mannen en twaalf procent van de vrouwen al eens ontrouw zijn geweest
in een vaste relatie. Onderzoek in de Verenigde Staten, waar ze
misschien wat conservatiever zijn, wijst uit dat een grote meerderheid
van de mensen die in een vaste relatie stappen, het bij die ene
houden.''
Maureen Luyens is over dat laatste cijfer wat sceptischer: ,,In
de Verenigde Staten wordt veel meer gescheiden dan hier. In feite
moet je een groot deel van de echtscheidingen ook laten meetellen
in je berekeningen, omdat nogal wat mensen uiteen gaan voor een
derde. Mijn mening als therapeut is misschien wat gekleurd door
het grote aantal paren dat om die reden hulp zoekt. Het zijn er
bij mij toch twee op de drie.
''Waarom zijn mensen ontrouw?
Luyens: ,,Traditioneel is het een fenomeen van de midlifecrisis.
Je gaat fysiek wat achteruit, en dat roept vragen op. Je beseft
dat de helft van je leven voorbij is en je wilt het allemaal nog
een keer beleven. Hormoonschommelingen kunnen op die leeftijd haast
puberale gevoelens losmaken. Voor sommige mensen is het genoeg dat
iemand zegt dat ze fantastisch zijn, of er geweldig goed uitzien,
om te ontvlammen. Le désir, c'est le désir des
autres.
Tegenwoordig zien we ook almaar meer jonge mensen die zich optrekken
aan het altijd opnieuw verliefd worden. Dat kan ertoe leiden dat
ze langer experimenteren en zich pas op latere leeftijd definitief
engageren. Op zich is dat niet slecht. Zoals Luc Versteylen zou
zeggen: je kunt beter scheiden voordat je getrouwd bent dan erna
(lacht) . Maar het kan problemen geven als mensen in die
fase blijven steken. Als ze echt voor dit leven kiezen, dan is dat
natuurlijk hun zaak. Het boek dat wij geschreven hebben, is niet
voor hen bedoeld.
Als diezelfde mensen zich engageren in een vaste relatie, waarbinnen
de ander een zekere exclusiviteit verwacht, dan kunnen er wel problemen
ontstaan. Ik schrik er toch wel van hoeveel jongeren een vriend
uit hun verleden in een vaste relatie meeslepen. 'Seks met je ex'
komt naar mijn gevoel vaker voor dan vroeger. Of ze komen iemand
uit hun verleden tegen voor wie de vlam nooit helemaal gedoofd is.''
Vansteenwegen: ,,Of een collega op het werk. We willen niet zo
ver gaan als de auteur van een boek dat momenteel in Amerika furore
maakt (Shirley Glass, Not just friends), die schrijft dat
je maar beter niet te lang samenwerkt met een collega van de andere
sekse en dat je moet vermijden om met z'n tweeën in de lift
te staan. Maar het is duidelijk dat de meeste buitenechtelijke relaties
op het werk ontstaan.''
Luyens: ,,Logisch: je spendeert veel tijd samen, je gaat ongedwongen
met elkaar om en je werkt bovendien aan een gezamenlijk project.''
Dat zijn misschien allemaal kansen,
maar het zijn nog geen motieven.
Luyens: ,,Zo bewust gaan mensen er niet mee om. Meestal begin je
pas achteraf te begrijpen waarom je die stap hebt gezet. Het belangrijkste
motief dat men dan aangeeft, is dat men een tekort heeft ervaren
in de vaste relatie. Er zijn altijd wel tekorten, in elke relatie.
Maar voor sommigen zijn ze op een bepaald moment onhoudbaar. Bijvoorbeeld
als de partner niet tegemoetkomt aan een duidelijke seksuele behoefte.
Dat is een klassieker. Dan zegt zo'n man tegen zijn vrouw, of vrouw
tegen haar man: 'Het is je eigen schuld, je hebt mij ertoe gedwongen.'
Het kan ook een tekort aan aandacht zijn: 'Je was er nooit.'
Los daarvan zijn er ontrouwe partners die zeggen dat hun relatie
wel oké was, maar die door verliefdheid overvallen zijn.
Ineens is het daar, en ze zijn nooit eerder zo vreselijk verliefd
geweest. Ze zijn in hun relatie niet ongelukkig, maar ze grijpen
de kans op nog een portie 'extra geluk' - zo definiëren ze
het dan.''
Is verliefdheid het begin van ontrouw?
Luyens: ,,Voor sommigen begint het daar al. Maar het hangt er natuurlijk
van af wat je met die verliefdheid doet. Er zijn zeker heel wat
mensen die het gevoel koesteren en er voorts niets mee willen aanvangen,
omdat ze hun partner willen sparen. Als je het wel zegt, ik bedoel
nu tegen de persoon op wie je verliefd bent, dan verandert er altijd
iets. Woorden kunnen iets op gang brengen waarvan je geen idee hebt.
Anderen vinden dan weer dat ze er juist het snelst van af geraken
door het te zeggen.
Ik zie verliefdheid als een kans om uit je schulp te kruipen en
mensen te leren kennen. Je hebt het nodig om relaties te beginnen,
maar niet om ze in stand te houden. In die zin wordt verliefdheid
fel overschat en nemen mensen soms veel te overhaaste beslissingen.
Een relevant cijfer is dat de derde voor wie een ontrouwe partner
zijn vaste partner verlaat, maar in vijftien procent van de gevallen
ook de persoon is met wie men uiteindelijk een nieuwe vaste relatie
aangaat. Mensen overschatten hun gevoel, en ze onderschatten de
consequenties. Stel dat je kinderen hebt en de derde heeft er ook.
Dan moet het niet klikken tussen twee, maar tussen een heleboel
mensen. Jonge liefde is heel kwetsbaar."
Moet je het tegen je vaste partner
zeggen als je verliefd wordt op iemand anders?
Luyens: ,,Dat moet je zelf weten. Toen ik jonger was, gaven wij
als therapeuten de boodschap mee dat eerlijkheid voor alles ging.
Je moest echt alle gevoelens kunnen delen met je partner. Nu denk
ik dat het soms beter is om niet alles te vertellen. Omdat je partner
misschien niet zo sterk is en zo'n nieuws al snel als een bedreiging
ervaart.
Het hangt er ook van af of je een relatie hebt waarin je vindt
dat beide partners intieme gedachten voor zichzelf mogen houden,
of juist niet. Sommige mensen gaan daar heel ver in en willen echt
alles van de ander weten. Begrijp me goed, ik vind dat je geluk
hebt met een partner aan wie je alles kunt en mag vertellen. Dat
is nog iets anders dan moeten.''
Hoe definieert u ontrouw? Wordt de
grens (pas) overschreden als je seks hebt met een ander?
Luyens: ,,Het is in de eerste plaats aan de betrokkenen om de grens
te bepalen. De meesten definiëren ontrouw inderdaad als seks
met een ander. Sommigen hebben het ook heel moeilijk als hun partner
een intieme vriend of vriendin heeft, met wie de diepste gevoelens
worden gedeeld. Maar meestal komen paren niet daarvoor, of niet
alleen daarvoor, bij ons op consult.''
Vansteenwegen: ,,We hebben het ook niet over een one-night
stand die voorts betekenisloos blijft, en evenmin over koppels
die ermee instemmen aan partnerruil te doen. Ontrouw is een intieme
relatie met een derde, waar tijd en aandacht in gaat én die
ook seksueel is. Dat alles tezamen.''
Waarom doet het zo'n pijn als je
ontdekt dat je partner vreemd gaat?
Luyens: ,,Een vraag waarop je moeilijk één antwoord
kunt geven. Het kan het weken-, soms maandenlange liegen zijn van
je partner. Je vermoedt iets, maar hij of zij blijft ontkennen.
En omdat het toch je partner is, geloof je hem of haar. En dan blijkt
ineens dat iedereen het wist, behalve jij. Dat ervaren veel mensen
als krenkend.
Of je ontdekt dat je partner al jarenlang een ander heeft: dan
voel je je bedrogen. Het langste wat ik gehoord heb, is een man
die al 24 jaar een affaire had, en toen pas kwam zijn vrouw erachter.''
Vansteenwegen: ,,Voor velen is het pijnlijk om afscheid te moeten
nemen van de exclusiviteit van hun relatie. De meeste mensen willen
de enige zijn voor hun partner, niet de belangrijkste. Het hangt
een beetje af van de - al dan niet impliciete - afspraak waarmee
je aan je vaste relatie bent begonnen. Hoewel steeds minder jongeren
het beloven voor het altaar, verwachten ze wel nog die exclusieve,
intieme, bindende relatie. Binnen zo'n relatie ontdekken dat je
partner ook tijd en moeite in een ander investeert, is uiteraard
schadelijk. Want het is tijd en moeite die hij of zij niet in jou
heeft geïnvesteerd.''
Luyens: ,,Maar die pijn hoeft niet altijd blijvende schade te veroorzaken.
Als je het ontdekt, op het ogenblik dat de crisis losbarst, kan
de trouwe partner het zich amper voorstellen, maar je kunt ontrouw
als koppel te boven komen. Ik heb zelfs gezien dat de liefde tussen
twee mensen, die helemaal verdwenen leek, na een moeizame verwerking
weer openbloeide. Als jonge therapeute geloofde ik dat niet. Ik
dacht toen: eens voorbij, altijd voorbij. Nu weet ik dat het toch
mogelijk is.''
Ontrouw kun je samen verwerken, is
de boodschap van uw boek. Maar het gaat niet in een, twee, drie.
Luyens: ,,Het duurt jaren. De verwerking op zich: reken maar een
jaar of twee. En ook later kan het onderwerp bij ruzie ineens weer
op tafel komen. Vreemd misschien, maar het is een boodschap die
paren vaak als bevrijdend zien.''
Vansteenwegen: ,,We hebben geen moraliserend boek geschreven, hoor.
We zeggen zeker niet dat je het moet verwerken en dat je
bij je partner moet blijven. Sommigen noemen het besluit
om hun huwelijk te verbreken voor een ander, 'misschien wel de moeilijkste
beslissing' van hun leven, 'maar ook de beste'.Je moet ons boek
zien als een fenomenologische beschrijving: wat gebeurt er bij ontrouw
in een vaste relatie? Welke gevoelens spelen daarbij een rol? Maureen
heeft het goede idee gehad om dat proces in fasen op te delen. Dat
had niemand eerder gedaan, en het doet paren beter begrijpen wat
er in hen omgaat.''
Fase één: iemand zet
de stap van verliefdheid naar een heuse relatie met een derde. En
nu?
Luyens: ,,De vaste partner is meestal niet meteen op de hoogte.
Over de leugens en de ontkenning hebben we het al gehad. Onze ervaring
is dat partners die ineens jaloers worden en dat voorheen nooit
waren, meestal een goede reden hebben. Op de een of andere manier
merken ze dat hun relatie bedreigd wordt. Sommigen hebben het zelfs
eerder dan hun partner in de gaten dat die voor een ander lijkt
te vallen.
Wat de ontrouwe partner betreft: soms ontkent die zijn of haar
affaire omdat hij, of zij, ervan uitgaat dat de relatie niet blijft
duren. Die mensen zijn als het ware trouw in hun ontrouw: ze hebben
wel een vriend of vriendin, maar ze willen hun vaste partner niet
verlaten.''
Ineens barst de bom en worden ze
tot een keuze gedwongen.
Luyens: ,,In deze fase nemen mensen soms ondoordachte beslissingen.
De trouwe partner voelt zich angstig, minderwaardig en totaal verlaten.
Alleen op de wereld, zeg maar. Het is in deze fase dat mensen hun
koffers pakken, of de koffers van de ander op straat gooien. Onze
ervaring is dat snelle beslissingen niet altijd de beste zijn. De
hevigsten hebben vaak na twee weken al spijt van hun beslissing.
Hier verwacht de trouwe partner een beslissing van de ontrouwe
partner: kiest hij voor zijn affaire, of voor zijn vaste relatie?
Gaan we uiteen, of blijven we samen?''
En dan komen ze bij u om raad?
Luyens: ,,Soms komen ze hier binnen en zegt de trouwe partner direct:
'Zeg hem, zeg haar, dat hij/zij moet kiezen.' Dat doen we niet.
Sommige ontrouwe partners kunnen niet kiezen, maar de meesten die
de beslissing uitstellen, willen niet kiezen."
Vansteenwegen: ,,Niet kiezen is ook een keuze. Dat is hun recht.
We kunnen alleen helpen zoeken naar de redenen van die keuze: wat
bindt deze mensen aan de ene partner, en wat bindt hen aan de andere?''
Luyens: ,,Het is een moeilijke fase, die lang kan aanslepen. Want
dan komen nog meer verwijten boven, niet alleen van de trouwe partner,
maar ook van de omgeving, die meestal al op de hoogte is. Hoe durft
hij/zij van twee walletjes te eten! Er ontstaat wrok, en hoe langer
de fase duurt, hoe meer ze vreet aan de relatie. Het kan een ware
hel worden, maar sommigen verkiezen deze hel boven het verbreken
van de relatie. Het is als therapeut heel moeilijk om koppels die
in zo'n impasse verzeilen, te helpen.''
Vansteenwegen: ,,Soms komt er hulp van buitenaf. Omdat de derde
het wachten beu is, door de ziekte van een kind, door een verhuizing.
Het kan ook gebeuren dat de relatie met de derde helemaal stilvalt,
door gewenning of verveling.''
Luyens: ,,Vaste partners die veel geduld hebben, trekken in een
impasse vaak aan het langste eind. De vraag is alleen of je dat
kunt en wilt opbrengen. Of er dan niet te veel wrok, bitterheid
en kwaadheid is gegroeid.''
Als - al dan niet na lang wachten
- beslist wordt om niet uiteen te gaan, is het nog lang niet voorbij.
Luyens: ,,Pijn verwerken over wat gebeurd is, is ontzettend moeilijk,
omdat je het ten dele samen moet doen. De trouwe partner moet die
pijn dus verwerken, samen met degene die ze hem of haar heeft aangedaan.
Daar moet je door.''
Vansteenwegen: ,,Het is pijnlijk, maar het is de enige manier om
een relatiecrisis te verwerken. Wij zullen mensen niet snel voorstellen
om tijdelijk uiteen te gaan. Je moet er niet voor wegvluchten, want
als je terugkomt, is alles nog zoals je het achtergelaten had. Voor
velen is zo'n time-out het begin van het einde, de eerste
stap naar de finale echtscheiding. Het is alleen maar aan te raden
als er tijdelijk gevaar op geweld dreigt.''
Luyens: ,,De verwerkingsfase kan ook heel hevig zijn. Er kan enorme
kwaadheid zijn, aan beide kanten. De trouwe partner heeft zich al
die tijd ingehouden, omdat hij of zij bang was zijn ontrouwe partner
te verliezen. Nu de knoop is doorgehakt en de relatie overeind blijft,
kan hij of zij de remmen loslaten.
Dat is soms moeilijk te begrijpen voor de partner die ontrouw is
geweest. En ook die kan zich heel boos voelen, om de verkeken kans
op een nieuw leven, of het min of meer gedwongen afscheid van een
liefde met grote gevoelens. Maar deze partner krijgt van niemand
begrip. Want hij is degene die het allemaal heeft veroorzaakt. We
hebben in therapie stellen gezien die alsnog uiteengaan, omdat de
verwijten over en weer te fel en te hevig zijn.''
Hoe moet je dan met die kwaadheid
omgaan?
Luyens: ,,Je moet verwijten leren om te zetten in vragen. Wat
niet betekent dat je naar de details van de affaire moet peuteren:
'Hoe vaak hebben jullie het nu gedaan, en was je ook met hem/haar
in dat en dat restaurant?' Dat is zinloos, en het heeft vaak iets
pervers. Elk antwoord brengt weer een nieuwe vraag met zich mee.
Terwijl de ene, grote vraag is: kies je weer voor mij?''
Vansteenwegen: ,,Met elkaar praten is goud waard in een verwerkingsproces,
maar als je dat niet kunt, kun je elkaar ook brieven schrijven.
Dan ontaardt het ook niet zo snel in weer een ruzie. Wij raden mensen
soms aan om afspraken te maken over de toegestane tijd om het onderwerp
op te rakelen. Je moet kunnen zeggen: 'Nu is het vandaag voor mij
genoeg!' Je moet elkaar ook met rust kunnen laten. De ander krijgt
bijvoorbeeld tien minuten per dag, maar niet langer. En voor de
rest moet je weer leren samen dingen te doen. Want praten zonder
handelen is zinloos, en handelen zonder praten ook.''
Luyens: ,,Ik heb in mijn praktijk een generatie van zichzelf opofferende
vrouwen gezien, die na de affaire van hun man veel zelfstandiger
door het leven gingen. Dat is toch een pluspunt. Ze hingen niet
meer totaal van hem af, hun zelfbeeld werd autonomer.''
Sommige mensen blijven na een intense
inbreuk op hun relatie samen door alles wat hen bindt. Daar wordt
weleens smalend over gedaan: ,,Arme Hillary Clinton'', bijvoorbeeld.
Luyens: ,,Ik vind dat ten onrechte. Bindende factoren als een
huis, kinderen, een gedeeld verleden en een gezamenlijke familie
zijn voor velen valabele argumenten om de relatie nog een kans te
geven.''
Vansteenwegen: ,,Het verhaal van Bill en Hillary Clinton is een
duidelijk voorbeeld van het proces dat Maureen heeft beschreven:
eerst de lange ontkenning, en zij die hem gelooft. Dan moet hij
toch opbiechten dat er meer aan de hand is geweest met Monica Lewinsky,
en de crisis barst open. Ze praten niet meer met elkaar en zij houdt
dagenlang haar zonnebril op om haar ogen te verbergen. Een flinke
tijd later, op vakantie met hun dochter, ontdooien ze stilaan en
ten slotte engageert Hillary zich met de steun van Bill voor de
verkiezingen in de senaat. Het toont ook het belang van een nieuw,
gezamenlijk project.''
Maar kan Hillary Bill ooit nog vertrouwen?
Luyens: ,,Dat is de meest gestelde vraag. Ik zeg altijd: je kunt
vertrouwen hebben tot het tegendeel is bewezen. Misschien is je
vertrouwen na een affaire niet meer totaal, maar dat hoeft niet
per se negatief te zijn. Het kan ertoe leiden dat je een beetje
alerter bent en wat meer aandacht besteedt aan de verlangens van
je partner.''
Maureen Luyens en Alfons Vansteenwegen, Ondanks de liefde -
Hoe overleef je een liefdesaffaire, uitg. Lannoo, 197 blz.,
16,95 euro
B.V.
september 2003
|