De eeuw van Joos

Bouwen en wonen: Interieurs

Plattelandsinterieurs bij Bruegel

 

UITLEG

 

De Bakermat

 

We kennen allen uitdrukkingen als: "Hellas was de bakermat van de democratie". Maar dat dit teruggaat op een werkelijk bestaand voorwerp en hoe dat eruit zag, leerden we in De magere keuken. Daar zit een vrouw met gestrekte benen op de vloer in een merkwaardige wanvormige mand. Dit is geen wan maar een bakermat. De bakermat werd gevlochten in een spiraaltechniek, uit stro en gekloofde braamstengels, gelijk de bijenkorven (zie artikel: Bijenwas en honing.) De oudste bekende afbeelding stamt uit een Keuls handschrift, uit het begin van de elfde eeuw (Weyns 1974:I,383). Bruegel toont de eenvoudige oervorm. In de zeventiende en achttiende eeuw zijn ze sierlijker, meestal gevlochten van wilgentenen. Men kan dan eerder spreken van een bakermand - dat is dan ook de benaming die gebruikt wordt in de boedellijsten uit die tijd.

De baker -dit is de vrouw die de zuigeling verzorgt- neemt plaats in de mand om de kleine te bakeren, dit wil zeggen: te voeden, verschonen, in te busselen. De prent toont een rachitische, maar toch al uit de kluiten gewassen kind, dat melk krijgt toegediend uit een koehoren met afgezaagde top die als zuigfles fungeert. 

In Het bezoek aan de hoeve ontbreekt de bakermat, maar de vrouw zit in precies dezelfde positie. Zij heeft net een heel klein kindje de borst gegeven en houdt het voorover op de hand om het te laten "boeren", zoals moeders nog steeds doen. Haar andere hand strekt zij uit naar het vuur. Voor haar, op de stoel ligt een schaar: hetzelfde type als voor het scheren van de schapen gebruikt werd. Over de leuning hangt een lap stof en tussen haar voeten rust een rol rode stof, die terugkomt op de stoelleuning bij het grotere kind dat rechts van haar uit een kruikje drinkt. Klaarblijkelijk is de moeder nieuwe luiers aan het snijden. Kinderen konden heel wat meters bevuilen voor ze zindelijk werden! Vergeet niet: wegwerpluiers kwamen pas in zwang in de jaren zeventig van deze eeuw, en waren zelfs toen aanvankelijk nog erg duur.

Bakeren gebeurde dicht bij het vuur. Een kind dat te kort bij het vuur gebakerd werd zou daaraan volgens het volksgeloof een te heftig temperament overhouden: het bleef heetgebakerd.

Vanwaar die merkwaardige oncomfortabele houding van de moeder? Zwangerschap, geboorte en eerste levenstijd waren in het volksgeloof omgeven door heel wat taboes en voorschriften. Bakerpraatjes misschien? Sommige daarvan overleefden tot onze tijd toe. Tot in het begin van deze eeuw werden baby's, zolang ze nog niet konden kruipen, strak ingebusseld met gestrekte beentjes. Men geloofde dat het kind anders X- of O-benen zou krijgen. Opvallend is dat dit gebruik in Russische ziekenhuizen nog steeds bestaat, zoals we op televisie konden zien.