Historische films: geannoteerde lijst van speelfilms

NIEUWSTE TIJD: FILMS OVER DE TWEEDE WERELDOORLOG

Schindler's List - 1993 - 190 minuten - video/DVD - orig. versie - Ned. ondertiteling - 7 Oscars

Regie: Steven Spielberg Acteurs: Liam Neeson, Ben Kingsley e.a.

Het volkomen onwaarschijnlijke maar waargebeurde verhaal van de charmante, cynische, drinkende, kettingrokende, rokkenjagende, op geld beluste nazi-zakenman Oskar Schindler die in Polen een fabriek opzet met joodse slavenarbeiders en tenslotte jarenlang bezit en uiteindelijk leven op het spel zet om hen te redden, zelfs uit de hel van Auschwitz!

De film is gebaseerd op het boek van Thomas Keneally, Schindlers Lijst, Amsterdam, Luitingh, 1994 (Engels origineel: 1982), 383 blz. De film kreeg heel wat aandacht in de media tijdens de maand maart 1994. Wij namen een televisie-uitzending op uit 1983 over de 'echte' Schindler, die gebruikt werd als voorbereiding op het filmforum. Een uitzending van het Humanistisch Verbond uit dezelfde maand voegde een bijlage toe over de jodenvervolging in België.

Bespreking

Spielberg vermijdt in Schindler's List iedere aanvechting tot sensatie, sentimentaliteit of pamflettaire retoriek. Hij serveert integendeel een onvergetelijke kijkervaring die diep emotioneert - ook bij het opnieuw bekijken - en toch steeds fijngevoelig blijft. Intens aangrijpend, maar niet kastijdend.

De vijf hoofdredenen van Spielbergs succes:

• De verbluffende zwart-witfotografie. Spielberg wilde getuigenis afleggen van een brok geschiedenis, met een haast documentaire precisie. Daarom koos hij voor zwart-wit, de kleur waarin wij de oorlog kennen van foto's en documentaires. In de handen van Janusz Kaminski werd Schindler's List een visuele parel. Let op het kleutermeisje in het vaalrode jasje, de enige kleur tussen het zwart-wit. Het meisje symboliseert de groeiende betrokkenheid van de koele opportunist met het lot van deze joden.
• Verhaaltalent. Uit Schindler's List vallen haast geen hoogtepunten te lichten: het is er een aaneenschakeling van. Zonder zijn documentaire uitgangspunt uit het oog te verliezen, blijft Spielberg een meesterverteller die perfect momenten van spanning en ingetogenheid afwisselt. De sequentie over de zuivering van het Krakause getto, een aaneenschakeling van aangrijpende individuele verhaaltjes, is misschien wel het briljantste kwartier film dat ooit werd gedraaid.
• Een perfect gevoel voor maat. Het lijden wordt niet verbloemd in Schindler's List. Het wordt ook niet nodeloos uitgesmeerd. Momenten van totale wreedheid en wanhoop worden afgewisseld met straaltjes hoop, liefde en zelfs humor. Zelfs de grootste gruwelscènes blijven waardig. Als Duitse soldaten duizenden joodse lijken moeten opgraven en in brand steken, leveren die brandende mensenbergen, begeleid door overdonderende joodse koormuziek een aan Jeroen Bosch refererende impressie van de hel. Toch weet Spielberg zelfs deze waanzin een vorm van ingetogenheid te geven.
• De acteurs. Schindler's List won zeven oscars, maar geen enkele van de acteurs werd bekroond. Dat was een vergissing. Ralph Fiennes' onthutsende vertolking van de wrede, haast waanzinnige kampcommandant Amon Goeth is historisch. Maar ook Ben Kingsley was in zijn rijke carrière nooit zo aangrijpend als in zijn veelgelaagde rol als de joodse boekhouder en rechterhand van Schindler. Liam Neeson (Schindler) portretteert met buitengewone subtiliteit zijn complexe personage en de heel geleidelijke wijzigingen in diens drijfveren.
• De muziek. John Williams onderging voor Schindler's List een nóg grotere metamorfose dan Spielberg zelf. De auteur van de bombastische tunes van Star Wars en Indiana Jones pende hier een wondermooie score neer met een ongeziene ingetogenheid. De mooiste soundtrack uit de filmgeschiedenis.‚

(Steven De Foer in De Standaard 17/04/2004)

Didactische verwerking: zie op deze site: Tweede Wereldoorlog. Een multimediale vakoverschrijdende leereenheid ...

Schindler's List op dvd

Het heeft tot april 2004 geduurd vooraleer Spielbergs onovertroffen meesterwerk, uitkwam op dvd. Om te kijken en te herbekijken, want Schindler's List benadert de perfectie.

Extra's: Wie uit louter cinefiele interesse aan het bonusmateriaal begint, zal wellicht enigszins teleurgesteld zijn door deze Special Edition. Geen commentaartrack, geen making of. Als je er even bij stilstaat, is dat ook wel te begrijpen. Zou het niet misplaatst zijn om een film met deze emotionele en historische impact plat te analyseren met regisseurscommentaar over camerastandpunten, acteursregie, make-up en muziekkeuze?

Niets daarvan dus. In de plaats daarvan leidt Spielberg heel sober een anderhalf uur lange compilatie in van getuigenissen van overlevers. Kort na de opnames van de film richtte Spielberg de ,,Survivors of the Shoah - Visual history foundation'' op. Van 1994 tot 1999 interviewden honderden medewerkers in de hele wereld ruim 52.000 overlevenden van de holocaust: joden, maar ook zigeuners, homo's en politieke gevangenen. Vaak tot tranen toe bewogen doen zij opnieuw hun verhaal. Dat leverde 120.000 uur aan videomateriaal op. Het resultaat van dit monnikenwerk is gedigitaliseerd opgeslagen en gecatalogiseerd, en wordt nu wereldwijd gebruikt voor onderwijs en sensibilisering.

,,Kijk naar deze getuigenissen'', bezweert Spielberg ons. ,,Deze mensen hun verhaal horen doen, overtreft qua zeggingskracht wat om het even welke film kan doen.'' Spielberg is te bescheiden, want met zijn speelfilm is hij aardig in de buurt gekomen. De combinatie van de film en de getuigenissen - met ook beelden van de echte Schindler - maken van deze dvd-uitgave een niet te missen totaalpakket en bieden tevens nieuwe mogelijkheden voor didactische verwerking door de leerlingen, na de projectie en de bespreking in filmforum, te confronteren met overlevenden en de historische Oskar Schindler (ondertussen ook reeds lang overleden).

Behalve deze Special Edition (op twee schijfjes) is er ook een Limited Collector's Edition te koop. Die bevat bovendien de wonderbaarlijke soundtrack van John Williams, een fotoboek en een Senitype (een authentiek frame uit de originele film, met echtheidscertificaat).

Filmforum: SCHINDLER'S LIST

De film leent zich ook uitstekend tot projectie voor filmforum.

Opdrachten

1. Amon Göth is Oskar Schindlers zwarte spiegelbeeld, de man die hij zelf had kunnen zijn. Leg uit. Zoek minstens 2 scènes waar dit wordt weergegeven.
2. Patrick Duynslaegher zegt in Knack, nr.8, 23 februari 1994, dat wat Spielberg realiseert, in vergelijking met de 'normale' Hollywoodfilms, 'aan het mirakuleuze grenst. "Schindler's List bezit de autenticiteit, het werkelijkheidsgehalte en de ruwe, ongepolijste techniek van een dokumentaire plus de viscerale kracht van de fiktiefilm" (p. 63.) Akkoord? Bewijs elk met minstens één scène uit de film. Toch komt Hollywood- manipulatie voor a) in de hele film, onderhuids, b) in één fragment heel uit de toon vallend. Bespreek.
3. De katholieke moraal hecht veel belang aan iemands motieven voor een daad. Waarom heeft Schindler, de meest onwaarschijnlijke 'engel' die je je maar kunt indenken, gedaan wat hij heeft gedaan?
   (De schrijver Jan De Hartog zegt hierover: " Voor de man die in een ziekenhuis in zijn eigen vuil ligt, is het van geen belang of je hem verschoont omwille van de juiste motieven. Voor hem is alleen van belang dat hij opnieuw in schone lakens ligt." Wat denkt jullie groep hierover?)
4. Elk lid van de groep selecteert bij het kijken a) 2 sequenties waarin de knap gebruikte filmtaal indruk maakte. (Beschrijf bij de groepsbespreking de plaats van de sequentie in het geheel van de film - Wat was er zo indrukwekkend: welke camerabeweging (close up ....?) ) en b) 1 sequentie waarin de muziek bijdroeg tot het welslagen van het fragment.
5. Na de bespreking kiest de groep 3 voorbeelden uit a en 2 uit b om in het schriftelijk verslag uit te werken.
6. Elk lid formuleert zijn/haar gemotiveerde mening over de film.
7. De discriminatieproblematiek van de film blijft niet beperkt tot de 'holocaust'. Elk lid zoekt een actueel voorbeeld van bloedige 'racistische' discriminatie.

Jos Martens