Hermes in uitbreiding

Jos Martens

Portret van de "furor animi"

Hans Holbein de Jonge, De Franse gezanten aan het Engelse hof (1533)
Olieverf op hout, 203 x 209 cm. Londen, The National Gallery.

De geest van de intense, koortsachtige belangstelling voor wetenschappelijke vooruitgang die in dit tijdperk van ontdekkingen over intellectueel Europa waarde, wordt plastisch tot uitdrukking gebracht in het schilderij van Hans Holbein de Jonge (ca. 1497-1543).

Bij een eerste kennismaking in de National Gallery valt vooral de akelig vreemd vervormde schedel op, centraal onderaan het paneel. Voor de rest lijkt het een knap maar conventioneel dubbelportret -eerder vlak, vergeleken met andere, veel karaktervollere portretten van Holbein. Het is echter veel meer: Zonder een ruime culturele achtergrondkennis kun je alleen het technisch vakmanschap van de kunstenaar bewonderen, doch begrijp je niet wat je ziet. Het schilderij is een werelds pendant van St.-Hiëronymus, de patroon van de humanisten en hun furor animi (zielsdrift). Het is een principeverklaring, een Summa, een bibliotheek, zoals Het Lam Gods (1432) van Van Eyck dat was voor de theologie.

Albrecht Dürer, De H. Hiëronymus, patroon van de humanisten.